PHẢI CHĂNG CÔNG CUỘC CẢI CÁCH Ở TRUNG QUỐC ĐÃ CÙNG
ĐƯỜNG?
Thứ Ba, ngày 25 tháng 8 năm
2015
Người dịch:
Trần Tuấn Anh
Hiệu đính:
Nguyễn Huy Hoàng
Lược trích
bài viết của tác giả Youwei, học giả người Trung Hoa ẩn danh, đăng trên Tạp
chí Nghiên cứu Quốc tế, nguyên bản tiếng Anh là Youwei, “ The End of
Reform in China: Authoritarian Adaption Hits a Wall” - Foreign Affairs,
May/Jun 2015 Issue.
Kể từ lúc
bắt đầu cải cách hậu Mao từ cuối thập niên 1970, chính quyền Trung Hoa lục địa
đã nhiều lần đảo ngược thành công những tiên đoán về sự sụp đổ của nó. Chìa
khóa của sự thành công đó nằm ở chủ trương mà người ta có thể gọi nó là “Sự
thích nghi của chế độ chuyên chế”, tức là sự sử dụng các chính
sách cải cách nhằm thay thế một sự thay đổi thể chế cơ bản. Nhiều người
tiếp tục kỳ vọng vào một đợt cải cách sâu rộng tiếp theo, dưới sự lãnh đạo của
Tập Cận Bình, nhưng xem ra họ có thể sẽ bị thất vọng, bởi vì không còn
nhiều tiềm năng cải cách trong khuôn khổ chuyên chế hiện nay ở Trung Quốc.
Một trạng thái cân bằng tự củng cố của sự trì trệ đang được hình thành và khó
có thể bị phá vỡ.
Một lý do
cho sự mất động lực để tiếp tục cải cách là hầu hết các cuộc cải cách đơn giản
đều đã được thực hiện. Những lĩnh vực còn lại thì khó thay đổi,
chẳng hạn: việc loại bỏ sự độc quyền của các doanh nghiệp nhà nước trong các
lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, tư hữu hóa đất đai, việc tăng thêm quyền
cho Quốc hội trong các vấn đề tài khóa, việc thiết lập một hệ thống tư pháp độc
lập. Nếu những vấn đề đó được thực hiện thì chúng bắt đầu đe dọa đến quyền lực
của Đảng cộng sản Trung Quốc. Đó là điều mà ĐCSTQ không muốn.
Một lý do cho sự mất động lực để tiếp tục cải cách là
hầu hết các cuộc cải cách đơn giản đều đã được thực hiện. Những lĩnh vực còn
lại thì khó thay đổi, chẳng hạn: việc loại bỏ sự độc quyền của các
doanh nghiệp nhà nước trong các lĩnh vực quan trọng của nền kinh tế, tư hữu hóa
đất đai, việc tăng thêm quyền cho Quốc hội trong các vấn đề tài khóa, việc
thiết lập một hệ thống tư pháp độc lập. Nếu những vấn đề đó được thực hiện thì
chúng bắt đầu đe dọa đến quyền lực của Đảng cộng sản Trung Quốc. Đó là điều mà
ĐCSTQ không muốn.
Một lý do
khác là đã hình thành một khối chống lại cải cách. Đó là hàng ngũ các
quan chức của đảng cộng sản đang cảm thấy hài lòng hơn với việc giữ nguyên
trạng so với tiếp tục cải cách vì sự giữ nguyên trạng là người bạn tốt của các
nhà tư bản thân hữu (crony capitalism).
Về mặt xã
hội, Lý thuyết hiện đại hóa tiên đoán rằng “Sự phát triển kinh tế sẽ thúc đẩy
tiến bộ xã hội (vế 1), từ đó dẫn đến sự thay đổi chính trị (vế 2)” . Nhiều
người TQ tin rằng Trung Quốc là một ngoại lệ, không chịu sự chi phối của lý
thuyết này. Ngoại lệ đó là ở TQ nhiều doanh nhân (tức là nhà tư sản) đã được
vào Đảng Cộng sản. Sinh viên thì sao lãng bởi chủ nghĩa dân tộc. Công nhân và
nông dân thì chỉ quan tâm đến sự công bằng về mặt vật chất. Thế nhưng, thứ
ngoại lệ đó lại không phải là mặt xã hội hay văn hóa mà là Nhà nước. Ở Trung
Quốc, thực tế là sự phát triển kinh tế đã dẫn đến các mâu thuẫn trong xã hội:
Nông dân đòi giảm thuế, công nhân đòi được bảo hiểm xã hội nhiều hơn, sinh viên
muốn thành lập các nhóm hoạt động xã hội, luật sư chú trọng hơn đến vấn đề bảo
vệ nhân quyền v.v… Hiện nay ở Trung Quốc đã có hơn một triệu tổ chức phi chính
phủ ở các địa phương. Internet đang là một thách thức lớn đối với chế độ. Những
mưu cầu thực tiễn đó cần đến nhiều kỹ năng tổ chức và các luận đề tư tưởng để
có thể trở thành những yêu sách chính trị. Chúng cần có những không gian chính
trị nhất định để tự hoàn thiện và phát triển. Những không gian chính trị như
thế hiện nay gần như không thể tồn tại ở Trung Quốc.
Chính quyền
nước Trung Hoa Cộng sản đã tạo ra được một bộ máy tinh vi và cực kỳ hiệu quả để
ngăn chặn vế thứ hai của lý thuyết hiện đại hóa, để không thể từ sự phát triển
kinh tế dẫn đến sự thay đổi chính trị. Một điều khác quan trọng không kém là chính
quyền đó đang định hướng dư luận trong nước rằng nhu cầu sống còn của Trung
Quốc là phải duy trì sự ổn định. Để làm việc đó, một mạng lưới an ninh quốc gia
vừa mạnh, vừa tinh vi hiện diện khắp nơi, bao gồm lực lượng an ninh chính thức
và không chính thức, như dân quân tuần tra, những tổ trưởng dân phố, những
người giám sát các khu dân cư, những tình nguyện viên an ninh, những đầu mối
đưa tin và bán tin lấy tiền cho chính quyền về “những người khả nghi và những
hành vi khả nghi”. Những đại ca giang hồ (Big Brother) cũng được huy động làm
các đầu mối đưa tin. Những người bất đồng chính kiến với Đảng Cộng sản và với
chính quyền là một trong những đối tượng cần săn tin của họ. Hệ thống an ninh
này cũng hạn chế cơ hội cho bất kỳ một sự phát triển xã hội dân sự nào ở Trung
Quốc.
Hiện nay,
giới lãnh đạo ở Trung Quốc vẫn tiếp tục khoa trương về cải cách. Đáng kể nhất
là chiến dịch chống tham nhũng của Tập Cận Bình với đặc trưng là bí mật, mang
nhiều toan tính chính trị hơn là một chương trình cải cách. Trước đó, nhiều cải
cách nhỏ đã thúc đẩy được một số lĩnh vực nhưng không tạo được một sự chuyển
mình nào. Đại hội ĐCSTQ lần thứ 18 năm 2012 nhấn mạnh đến cải cách hệ thống tư
pháp nhưng cho đến giờ hầu như chưa có tiến triển gì đáng kể. Sự độc quyền kinh
tế của nhà nước trong một số lĩnh vực vẫn chưa có gì thay đổi. Đằng sau sự trì
trệ trong công cuộc cải cách đã diễn ra suốt 30 năm qua là sự bế tắc về ý
thức hệ. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Trung Quốc
luôn luôn ẩn chứa bên trong nó những mâu thuẫn nội tại. Bởi vì một hệ thống
pháp lý khách quan cần cho một nền kinh tế thị trường lại là một mối đe dọa
tiềm ẩn đối với vai trò lãnh đạo của ĐCSTQ, do Đảng vốn tự cho mình là người
trọng tài cuối cùng đối với các vấn đề xã hội. Nhu cầu của Đảng Cộng sản Trung
Quốc là tối thượng nhưng hiện nay ĐCSTQ lại không thể có được một hệ tư tưởng
mạch lạc, thức thời để biện minh cho nhu cầu tối thượng đó. Chỉ dùng chủ nghĩa
Marx rõ ràng là không ổn. Ngày nay ĐCSTQ phải viện dẫn cả đến triết lý Nho giáo
(mà thời Cách mạng văn hóa đã bị dẹp bỏ). Nhưng kết hợp được hai hệ thống lý
luận của Marx và Khổng với nhau không hề dễ dàng. Những giá trị cốt lõi do Tập
Cận Bình đưa ra từ sự kết hợp hai hệ thống lý luận đó giống như một món ăn thập
cẩm hơn là một tầm nhìn thống nhất (những giá trị đó là: thịnh vượng, dân chủ,
văn minh, hòa hợp, tự do, bình đẳng, công bằng, pháp quyền, ái quốc, tận tâm,
liêm chính, hữu nghị).
Từ tình hình đó, Trung Quốc sẽ đối
mặt với 4 viễn cảnh tương lai (cũng có thể gọi là 4 kịch bản về tương lai):
Một là: Trung Quốc sẽ trở thành “Một
Singapore quy mô lớn” (Singapore on Steroids). Đây là kịch bản mà ĐCSTQ ưa
thích. Tuy nhiên kịch bản này lại khó trở thành hiện thực. Có nhiều lý do.
Singapore là một nước nhỏ. Trung Quốc là một nước có diện tích và dân số khổng
lồ. Giám sát một chính quyền và cai trị trên một lãnh thổ rộng như TQ không
thuận lợi như Singapore. Singapore dẫu sao cũng ít chuyên chế hơn so với Trung
Quốc đương đại. Singapore có thể chế đa đảng và tự do chính trị hơn Trung Quốc.
Sự cạnh tranh chính trị ở đó tuy không phải là hoàn toàn công bằng nhưng năm
2011, các đảng đối lập ở Singapore vẫn giành được 40% (bốn mươi phần trăm) số
phiếu bầu cử. Muốn bắt chước mô hình Singapore, Trung Quốc cần cởi mở hơn về
chính trị, thậm chí có thể phải trở thành một nền dân chủ đa nguyên. Đây lại là
điều mà ĐCSTQ không muốn mạo hiểm.
Hai là: Duy trì hiện trạng đã có với mô
hình “Chủ nghĩa xã hội mang bản sắc Trung Quốc“. Nhưng với tình trạng tăng
trưởng kinh tế ngày càng giảm sút, ĐCSTQ đang có mối lo sợ ngày càng gia tăng
rằng khó có thể tiếp tục giữ vững chế độ này.
Ba là: Kịch bản thứ 2 có thể trở thành
ngòi nổ cho kịch bản thứ 3. Đó là dân chủ hóa thông qua cơn khủng hoảng.
Đây không phải là kịch bản mà ĐCSTQ thấy dễ chịu. Tuy nhiên, với một nền kinh
tế bị tổn thương, các yêu cầu chính trị ngày càng gia tăng trong xã hội, các
mâu thuẫn ngày càng trở nên sâu sắc. Đến khi quả bom chính trị do chính ĐCSTQ
đã cài đặt (khủng hoảng dân số, ô nhiễm tàn phá môi trường sống, sự căng thẳng
sắc tộc…) phát nổ thì các vấn đề sẽ trở nên nghiêm trọng. Kết quả lúc này có
thể sẽ là sự quay trở lại một số hình thái chuyên chế, khi mà cả đất nước Trung
Hoa chùn chân trước sự hỗn loạn của tiến trình dân chủ hóa.
Bốn là: Tiến trình dân chủ hóa theo
tuần tự và được kiểm soát. Đối với một quốc gia có kích thước lớn và có
chiều dài lịch sử như Trung Quốc thì quá trình dân chủ hóa nên được bắt đầu từ
bên trong. Đây là kịch bản tốt nhất cho Trung Quốc. Nó có thể giúp Trung Quốc
tránh được nhiều bi kịch trong tương lai. Nhưng kịch bản này lại khó xảy ra. Vì
rằng trong bối cảnh hiện tại, muốn có tiến trình này, ngay từ bây giờ ĐCSTQ
phải đặt nền móng cho sự chuyển mình êm đềm như thế. Đó là quá trình chuyển
mình có bước cuối cùng là việc bầu cử đa đảng. Nói cách khác, bước cuối đó
chính là điểm cuối của con đường dân chủ hóa.
T.T.A &
N.H.H.
The End of Reform in China
Since the start of its post-Mao reforms in the late 1970s,
the communist regime in China has repeatedly defied predictions of its
impending demise. The key to its success lies in what one might call
“authoritarian adaptation”—the use of policy reforms to substitute for
fundamental institutional change. Under Deng Xiaoping, this meant reforming
agriculture and unleashing entrepreneurship. Under Jiang Zemin, it meant
officially enshrining a market economy, reforming state-owned enterprises, and
joining the World Trade Organization. Under Hu Jintao and Wen Jiabao, it meant
reforming social security. Many expect yet another round of sweeping reforms under
Xi Jinping—but they may be disappointed.
The need for further reforms still exists, due to widespread corruption,
rising inequality, slowing growth, and environmental problems. But the era of
authoritarian adaptation is reaching its end, because there is not much
potential for further evolution within China’s current authoritarian framework.
A self-strengthening equilibrium of stagnation is being formed, which will be
hard to break without some major economic, social, or international shock.
IS CHINA EXCEPTIONAL?
One reason for the loss of steam is that most easy reforms have already been
launched. Revamping agriculture, encouraging entrepreneurship, promoting trade,
tweaking social security—all these have created new benefits and beneficiaries
while imposing few costs on established interests. What is left are the harder
changes, such as removing state monopolies in critical sectors of the economy,
privatizing land, giving the National People’s Congress power over fiscal
issues, and establishing an independent court system. Moving forward with these
could begin to threaten the hold of the Chinese Communist Party on power,
something that the regime is unwilling to tolerate.Another reason for the loss of steam is the formation of an increasingly strong antireform bloc. Few want to reverse the reforms that have already taken place, since these have grown the pie dramatically. But many in the bureaucracy and the elite more generally would be happy with the perpetuation of the status quo, because partial reform is the best friend of crony capitalism.
What about society at large? Modernization theory predicts that economic development empowers society, which eventually leads to political transformation. With a per capita GDP of roughly $7,000, is China succumbing to this logic? Many argue that the country will not, because it is exceptional. Political legitimacy in China rests more on the goods government provides than the rights it protects, they claim. Entrepreneurs are co-opted, students are distracted by nationalism, peasants and workers are interested only in material justice. More likely, however, what is exceptional in China is not society or culture but the state.
Speech is censored, in the press and on the Internet, to prevent the publication of anything deemed “troublesome.” Actions are watched even more closely. Even seemingly nonpolitical actions can be considered dangerous; in 2014, Xu Zhiyong, a legal activist who had led a campaign for equal educational opportunities for the children of rural migrants, was sentenced to four years in prison for “disturbing public order.” Public gatherings are restricted, and even private gatherings can be problematic. In May 2014, several scholars and lawyers were detained after attending a memorial meeting for the 1989 movement in a private home. Even the signing of petitions can bring retribution.
This system is good at maintaining order. But it has reduced the chances of any mature civil society developing in contemporary China, let alone a political one. And so even as grievances proliferate, the balance of power between the state and society leans overwhelmingly toward the former. Social movements, like plants, need space in which to grow. And when such space does not exist, both movements and plants wither.
THE BURIED GIANT
Lacking support from above or below, reform in China has now stagnated, and
may even be moving backward. The current leadership still embraces the rhetoric
of reform, and it has indeed launched some reform initiatives. Yet they tend to
be, as the Chinese say, “loud thunder, small raindrops.”The most significant is Xi’s anticorruption campaign. Having brought about the downfall of 74 provincial-level officials over the past two-plus years, in addition to hundreds of thousands of lower officials, the campaign is certainly vigorous. In the three decades before Xi took power, only three national officials lost their positions for corruption; in less than three years under Xi, five have already done so. Yet the anticorruption campaign should not really be considered a reform program. Instead of encouraging freer media, more independent courts, and watchdog groups to expose and check corruption, the campaign is driven and controlled from the top and characterized by secrecy, ruthlessness, and political calculation. Yu Qiyi, an engineer at a state-owned enterprise who was accused of corruption, died of torture while being interrogated in 2013. Zhou Wenbin, a former president of Nanchang University, has also claimed to have been tortured, in early 2015. This is reminiscent of the Maoist “rectification” campaigns (albeit much less intense) or even disciplinary actions in imperial China. Such campaigns tend to produce more concentration of power rather than less, strengthening the legitimacy of particular charismatic leaders at the expense of bureaucracies.
Small reforms are moving forward in some other areas as well, but none of them is transformational. The 18th Party Congress, held in late 2012, emphasized judiciary reform, but so far, nothing much more than administrative restructuring has happened. A Central Committee edict in late 2014 promised to strengthen “institutions of independent and fair trials and prosecution,” but it set the first principle of legal reform as “asserting the leadership of the Chinese Communist Party.” Party officials frequently nod to the importance of “deliberative democracy,” and early this year, the party released a plan to “strengthen socialist deliberative democracy,” but it is unclear how deliberation can be made meaningful without ways of punishing institutional unresponsiveness.
There has also been repeated talk about reforming the laws and rules that apply to nongovernmental organizations. Progress in this area, however, is slow and dubious, as demonstrated by the forced dissolution of the Liren Rural Library project, which was focused on extracurricular learning in rural China. The economic arena has seen some genuine reforms, such as the reduction of licensing barriers for businesses and the introduction of more competition in banking, but many see the efforts as mild, with state monopolies in several areas largely untouched. And in social policy, the loosening up of the national one-child policy represents progress, but it may not be enough to make much of a difference.
Underlying the inertia is ideological deadlock. The so-called socialist market economy principle has guided China for over 30 years, allowing for both continuity and reform. It has always contained something of an internal contradiction, because the impersonal legal system required by the market economy could potentially compete with the personalized party leadership as the final arbiter of public affairs, and in recent years, the question has come to the fore with greater urgency: Which is more important, the needs of the market economy or those of the Communist Party?
In practice, the needs of the party prevail. But the regime has not developed a coherent, contemporary ideological discourse to justify that outcome. Marxism is obviously inadequate. The regime increasingly resorts to Confucianism, with its convenient emphasis on benevolent governance within a hierarchical order. Yet the two coexist uneasily because the party still nominally embraces Marxism-Leninism, whose emphasis on equality goes against Confucianism, which stresses hierarchy.
What Xi presents most often are the so-called socialist core values. Now posted everywhere in China, these include “prosperity, democracy, civility, harmony, freedom, equality, justice, the rule of law, patriotism, dedication, integrity, friendship.” The list reads more like an ad hoc patchwork than a coherent vision. It reflects anxiety more than confidence, and with good reason: a praxis without ideological grounding is weak and unsustainable.
Such a future is unlikely, however, for many reasons. For one thing, Singapore is much less authoritarian than contemporary China; it has multiple parties and much more political freedom. Political competition is not completely fair, but opposition parties won 40 percent of the popular vote in elections in 2011. For China to emulate Singapore, it would have to open up political competition significantly, possibly stepping onto a slippery slope to full pluralistic democracy—an outcome the Communist Party does not want to risk. Singapore is tiny, moreover, and so the cost of supervising its administration is relatively small. China is huge, and the party would find it increasingly difficult to supervise the country’s vast, multilevel governmental apparatus from the top down.
The second and most likely future, at least in the short term, is a continuation of the status quo. Whatever problems it has, the regime’s current model of “socialism with Chinese characteristics” is not exhausted. From demographics to urbanization to globalization to the revolution in information technology, the structural factors that have facilitated China’s rise are still present and will continue to operate for some years to come, and the regime can continue to benefit from them.
But not forever: a regime relying on performance legitimacy needs continued economic growth to maintain itself in power. With growth already slowing, fear of a hard landing is rising. A housing bubble, manufacturing overcapacity, financial instability, weak domestic demand, and widening inequality represent significant vulnerabilities. The bursting of the housing bubble, for example, could cause problems throughout the economy and then in the political sector, too, as local governments lost a major fiscal source that they rely on to support public services and domestic security.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét