CHUÔNG REO LÚC BA GIỜ SÁNG

Nguyễn-Xuân Nghĩa

"Hoa Kỳ Nhìn Từ Bên Ngoài"

Mệnh, Đạo Và Thuật Vẫn Thua Cá Tánh Của Lãnh Đạo....

* Hai ứng cử viên Mitt Romney và Barack Obama trong cuộc tranh luận cuối *



Còn đúng hai tuần và một cuộc tranh luận cuối, cử tri Hoa Kỳ sẽ đi bỏ phiếu. Trong cuộc bầu cử năm nay họ sẽ bầu lên người lãnh đạo nước Mỹ bốn năm tới. Theo những tiêu chuẩn gì?

Trong vòng sơ bộ bên đảng Dân Chủ cho cuộc bầu cử tổng thống năm 2008, Nghị sĩ Hillary Clinton tung ra một mẩu quảng cáo truyền hình để tấn công đối thủ là Nghị sĩ Barack Obama. Ba giờ sáng, điện thoại reo vang trong Tòa Bạch Ốc: một vụ khủng hoảng ngoại giao vừa xảy ra. Khi ấy, một người ít kinh nghiệm như ông Obama sẽ làm gì?

Cử tri Dân Chủ không tin vào lời cảnh báo đó. Ông Obama trở thành Tổng thống thứ 44 và bà Clinton là Ngoại trưởng thứ 67 của nước Mỹ. Nhưng nội dung lời nhắn của bà vẫn nguyên vẹn, và thật ra là yếu tố quan trọng nhất để cử tri chọn lựa lãnh đạo.





***


Khi một vụ khủng hoảng bùng nổ, lãnh đạo Mỹ có thể là người biết tin nhanh và nhiều nhất. Nhưng đấy là lúc con người cô đơn này phải lập tức lấy quyết định. Gần như nhắm mắt đi tiền trong một canh bạc sinh tử. Dựa trên những gì? Đức tin tôn giáo, chủ thuyết, chánh sách, kinh nghiệm cá nhân? Hay dựa trên những tính toán hơn thua về chính trị?

Tổng hợp tất cả các yếu tố ấy thì quan trọng nhất chính là cá tánh - hay bản lãnh. Một thí dụ:

Ngay sau Đại hội của hai đảng vào cuối Tháng Tám và đầu Tháng Chín, khi cuộc tranh cử 2008 bước vào khúc quanh chiến lược từ sau Lễ Lao động, khủng hoảng tài chánh bùng nổ ngày 15 Tháng Chín. Khi ấy, ứng viên Cộng Hoà là Nghị sĩ John McCain đã thành con gà mắc đẹn hay mắc đẻ: ngưng tranh cử mấy ngày để tìm cách giải quyết một vấn đề bất ngờ mà nằm ngoài khả năng. Ra cái chiều quan tâm mà lại có cái vẻ cuống cuồng. Vấn đề là cá tánh.

Nghị sĩ Obama nín thinh nên được tiếng là bình tĩnh và lấy lại sự thua sút của liên danh Dân Chủ vào đầu Tháng Chín. Rốt cuộc, hính quyền George W. Bush cùng Quốc hội có biện pháp cấp cứu và Obama choàng trách nhiệm lên cổ đối thủ Cộng Hoà và đạt 52% số phiếu quần chúng. Thí dụ ấy, đa số đã quên rồi.

Khốn nỗi, đối với cử tri, cá tánh của ứng cử viên lại là khái niệm mơ hồ nhất.


***


Vì vị trí và sức nặng của nước Mỹ, Tổng thống Hoa Kỳ có thể là người có nhiều quyền thế nhất thế giới. Nhưng ông ta không có toàn quyền quyết định. Sau khi mãn nhiệm rất lâu, lịch sử mới xét đoán về tài năng hay ảnh hưởng của một Tổng thống Mỹ. Sự xét đoán ấy thường tương phản với chương trình tranh cử của ông ta – hay bà ta.

Hãy nói về chuyện tranh cử trước đã.

Khi ra tranh cử - từ vòng sơ bộ trong đảng để được là thủ ủy của liên danh đại diện rồi đến cuộc bầu cử toàn quốc - ửng viên phải đề nghị một chương trình hành động. Chương trình ấy được soi sáng bởi ba loại yếu tố: là chủ thuyết của ứng viên; là chánh sách sẽ thi hành nhằm giải quyết các vấn đề trước mắt; và quan trọng nhất, là thuật lý luận giúp mình lấy phiếu. Không có phần tuyên truyền ấy thì mọi chương trình huê dạng nhất đều chỉ được nhắc tới trong hồi ký của người thất cử. Vì vậy, điều mà cử tri coi là quan trọng nhất, chương trình hành động, thật ra chỉ là nghệ thuật tranh cử và khả năng tổ chức của ban tranh cử.

Thế rồi, khi đắc cử, Tổng thống Mỹ là người đầu tiên phát giác ra sự bất ngờ: "coi vậy mà không phải vậy!" Lãnh đạo Hoa Kỳ không dễ áp dụng những dự kiến hành động khi tranh cử.

Về đối nội, quyền lực Tổng thống bị hạn chế bởi lưỡng viện Quốc hội, Tối cao Pháp viện, Ngân hàng Trung ương, và phản ứng của thị trường, kể cả "bọn khốn kiếp buôn bán trái phiếu" theo lối phát biểu của Tổng thống Bill Clinton khi gặp bẽ bàng với dự kiến cách mạng của ông.

Tổng thống Mỹ có nhiều thẩm quyền hơn về lãnh vực đối ngoại. Nhưng trong địa hạt này, ông cũng gặp trở lực bất ngờ. Trước hết là loại quyền lợi trường cửu và thiết thực của nước Mỹ mà ứng cử viên chỉ lờ mờ đoán ra khi chưa ngồi vào vị trí lãnh đạo. Thứ hai là phản ứng của các nước khác, cường quốc đồng minh hay đối thủ. Thứ ba là di sản của chính quyền tiền nhiệm, với loại hậu quả bất lường của những quyết định trước đó.

Trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 1916, ứng viên Dân Chủ là Woodrow Wilson tranh cử với khẩu hiệu "không để bị lôi vào cuộc chiến" - Thế chiến I đã khởi sự từ 1914. Vậy mà sau cùng, vì một vụ tấn công của Đức, lại chuông reo lúc ba giờ sáng, Hoa Kỳ vẫn tham chiến, tám tháng trước khi cuộc chiến ngã ngũ. Và sự nghiệp của Wilson được lịch sử phán xét từ Thỏa ước Versailles, bị Thượng viện Hoa Kỳ từ chối phê chuẩn. Sáng kiến về việc thành lập Hội Quốc liên - tiền thân của Liên hiệp quốc - bị coi là một thất bại của ông Wilson. Một chuyện oan uổng.

Rốt cuộc thì sự nghiệp tầm thường hoặc xuất chúng của một tổng thống lại tùy thuộc vào hai yếu tố chính. Trước hết là... số mệnh may rủi của một lãnh tụ.

Là người ngây thở lý tưởng, Tổng thống Jimmy Carter thấy sự nghiệp tan tành vì vụ khủng hoảng Iran. Lão luyện về nội chính và giành nhiều công sức cho chương trình "Xã hội Đại đồng" của mình, Tổng thống Lyndon Johnson thừa hưởng di sản Việt Nam của John Kennedy và thất bại hoàn toàn vì hồ sơ đối ngoại là cuộc chiến này.

Với kinh nghiệm quốc tế thu gọn vào quan hệ cùng xứ Mễ giáp giới tiểu bang Texas, Thống đốc George W. Bush tranh cử với trọng tâm là nội chính và khiêm cung về đối ngoại: không can thiệp và xây dựng quốc gia cho xứ khác – như chính quyền tiền nhiệm tại Kosovo. Ông lãnh di sản bất ngờ là vụ khủng bố 9-11, mở ra hai cuộc chiến nên mang tiếng là "sát quân" và sự nghiệp lấm lem từ vụ khủng hoảng tài chánh 2008 có nguyên nhân từ cả chục năm trước!

Dù là người có nhiều quyền thế, Tổng thống Mỹ vẫn gặp mệnh đỏ đen! Hình như vì vậy mà Napoléon mới tìm tướng tài trong số những kẻ có vận hên.... "Thời lai, đồ điếu thành công dị!"

Sau số mệnh, yếu tố thứ hai có thể quyết định về sự nghiệp của một lãnh tụ là bản lãnh. Dù lãnh một tụ bài rất xấu mà vẫn đảo ngược tình hình, chuyển thắng thành bại. Người như vậy thật ra không nhiều trong lịch sử dù sao vẫn còn quá mỏng của nước Mỹ.

Vì vậy, cử tri cứ chú ý đến dự kiến của các ứng cử viên mà nhiều khi không rõ chủ đích giấu kín bên trong, như Abraham Lincoln giữ kín lập trường chống chế độ nô lệ cho đến khi hữu sự. Chứ thành bại thì còn tùy vào vận may.

Còn một yếu tố hữu ích cho sự xét đoán mà lại ít được cử tri chú ý. Đó là cá tánh của ứng cử viên. Nó có thể phần nào phản ảnh cái bản lãnh khi có chuyện bất ngờ.



***



Lần này, vụ Benghazi tại Libya có thể giúp ta nhìn lại.

Cùng ba phụ nữ khác - Đại sứ Suzan Rice và hai cố vấn trong Hội đồng An ninh là Samantha Power và Gayle Smith - Ngoại trưởng Clinton đã thuyết phục Chính quyền Obama can thiệp vào cuộc nội chiến Libya vào Tháng Ba 2011 vì lý do nhân đạo. Chế độ độc tài Muammar Ghaddafi tiêu vong và Libya tiến dần đến chế độ dân chủ, nhưng qua hành lang nhiễu loạn ở miền Đông, tại Benghazi. Chiều 11 Tháng Chín, Đại sứ Christopher Stevens cùng ba viên chức Mỹ bị quân khủng bố ám sát trong toà Tổng lãnh sự Hoa Kỳ ở nơi đây. Lại chuông reo lúc ba giờ sáng.

Khi khủng hoảng bùng nổ, Chính quyền Obama lúng túng mất ba tuần - chứ không phải ba ngày hay ba tiếng - về cách ứng xử và giải thích về nguyên nhân của vụ thảm sát. Cho đến khi Ngoại trưởng Clinton đứng ra nhận trách nhiệm. Bà là nhân vật sáng giá nhất hiện nay của đảng Dân Chủ nên chấp nhận được tổn thất đó cho đảng.

Biết đâu chừng là với tầm nhìn xuyên tới cuộc tranh cử 2016?