TRUNG QUỐC LO SỢ MỘT VỤ ĐẢO CHÁNH?

The Diplomat

http://thediplomat.com/china-power/is-china-scare-of-a-coup/


Tác giả: Peter Mattis

Người dịch: Đan Thanh

Từ khi các vụ bê bối xung quanh vụ lật đổ Bạc Hy Lai, Bí thư Thành ủy Trùng Khánh hồi tháng 3, Trung Quốc có vẻ như đang trên bờ vực cải cách – hay là hỗn loạn. Trong khi lời kêu gọi tiến hành cải cách khẩn trương của Thủ tướng Ôn Gia Bảo lên báo chí chính thức, trở thành thông báo “tấn công vào thành trì cải cách”, thì “Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCS TQ) đặt ra những giới hạn vững chắc cho các thành tựu mà một cuộc cải cách như thế có thể đạt được, nhất là khi các thế lực thù địch có thể sẽ lợi dụng mọi bất ổn chính trị. Số ra gần đây nhất của tạp chí Hồng Kỳ (Cờ Đỏ), cơ quan ngôn luận của trường Đảng Trung ương, đã đề cập đến “cải cách thể chế chính trị” để ĐCS TQ có thể thích ứng với bản chất luôn biến động của xã hội Trung Quốc, ít nhất cũng thừa nhận sự bất mãn ở cấp cao với trạng thái chính trị hiện hành. Một cuộc cải cách như thế, cho dù có tỏ ra khiêm tốn tới mức nào đi nữa trước mắt người ngoài cuộc, thì cũng có thể gây chia rẽ, và giới lãnh đạo Trung Quốc có lẽ đang cố gắng giữ lấy sự trung thành của quân đội, đề phòng khi chia rẽ trong nội bộ lãnh đạo dẫn tới bất ổn xã hội.


Từ hồi đầu năm, báo chí của quân đội và của chính phủ Trung Quốc đã nổi một hồi trống gay gắt khi nói về nguy cơ lực lượng Quân đội Giải phóng Nhân dân (QĐTQ) phải chấp nhận “phi chính trị hóa quân đội, tách (Đảng Cộng sản Trung Quốc) khỏi quân đội, và quốc hữu hóa quân đội”. Hồi trống này đã kéo dài hơn nhiều so với nhiều người tưởng lúc đầu, khi họ nghĩ đó chỉ là những điều kiện có tính ý thức hệ đặt ra cho các thanh niên mới gia nhập quân đội đầu năm nay – hay thậm chí nghĩ là nó có liên quan đến những mối quan hệ giữa QĐTQ và ông bí thư bị lật đổ Bạc Hy Lai.
Những sự kiện được chọn ra dưới đây làm nổi bật một điều là, chỉ có một số rất ít báo chí chính thống của Trung Quốc chú ý đến những nguy cơ về một lực lượng QĐTQ không trung thành, cũng như đến các yêu cầu đặt ra cho giới quan chức quân đội là phải có quan hệ thân thiết với đảng:
- Ngày 25-6, tờ Nhân Dân Nhật Báo có bài viết của một chính ủy Khu vực Quân sự Tế Nam, hô hào các cán bộ trong quân đội hãy mạnh mẽ hơn nữa, chống lại những quan điểm sai lầm về vai trò chính trị của QĐTQ trong bối cảnh một xã hội Trung Quốc ngày càng đa nguyên hơn.
- Ngày 17-6, tờ Nhật báo QĐTQ kêu gọi các quan chức quân sự trung thành với ĐCS TQ, hàm ý nói rằng nhiều quan chức không đủ tận tụy với việc tiếp tục duy trì quyền lãnh đạo của đảng.
- Ngày 15-5, Nhật báo QĐTQ có bài xã luận khuyên quân đội nhìn nhận cho rõ âm mưu đằng sau những nỗ lực nhằm chia rẽ quân đội với đảng, và yêu cầu phải trung thành với hệ thống chính trị căn bản, theo đó ĐCS TQ được đặt cao hơn quân đội.
- Ngày 6-4, Nhật báo QĐTQ có bài xã luận rằng QĐTQ cần hợp tác vững chắc với đảng để bảo đảm ổn định chính trị, vì lẽ kinh nghiệm lịch sử cho thấy cạnh tranh ý thức hệ sẽ căng thẳng hơn khi ĐCS TQ đối diện với những khoảnh khắc cải cách mang tính quyết định.
- Ngày 19-3, Nhật báo QĐTQ xuất bản một bài báo nêu rõ, QĐTQ cần chống lại “ba quan niệm sai lầm” nói trên về sự phát triển của quân đội Trung Quốc, và họ tuyên bố “luôn luôn đặt việc xây dựng ý thức hệ và chính trị lên hàng đầu”, bởi lẽ, đó là một công cụ thiết yếu để củng cố QĐTQ.
- Ngày 13-3, Tân Hoa Xã có bài viết về ý kiến của Chủ tịch Hồ Cẩm Đào, nói rằng “mọi quân nhân trong quân đội đều phải ý thức rằng, phát triển, trong khi vẫn duy trì ổn định, là mối ưu tiên lớn”. Ông ta nhấn mạnh rằng QĐTQ và cảnh sát, công an có vũ trang, phải tập trung vào nhiệm vụ quốc phòng và xây dựng quân đội, và tuân thủ các đòi hỏi căn bản của việc đạt được tiến bộ trong khi vẫn duy trì ổn định.
Như ông Dennis Blasko, chuyên gia QĐTQ đã viết hồi đầu năm: “Không rõ ai – nếu có ai đó đứng đằng sau QĐTQ – đã đề xuất việc chia rẽ, phi chính trị hóa hay là quốc hữu hóa quân đội”. Tất cả những gì người ta có thể biết là, người duy nhất đưa ra tuyên bố về việc đảng kiểm soát quân đội, là một nhà báo, biên tập viên của một tờ báo dân sự, người này đã nhanh chóng bị đuổi việc. Và Nhật báo QĐTQ đã tránh nêu tên, thậm chí không nhắc tới những người thuộc QĐTQ và đang mất lòng tin vào ĐCS TQ. Không có lý do thật sự nào được đưa ra cả, điều đó cho thấy cần phải tìm đến những nguyên nhân khác.
Hồi tháng 5, một thành viên giấu tên ở Đại học Quốc phòng Trung Quốc nói với tờ Hoàn Cầu Thời báo rằng, lý do thực sự để người ta lo ngại về sự trung thành của quân đội có lẽ liên quan đến các âm mưu của nước ngoài, ngày càng dữ dội, nhằm phá hoại quá trình chuyển giao quyền lực trước Đại hội 18 của Đảng. Tuy nhiên, giải thích này không lý giải gì về tính chất lặp đi lặp lại của những lời kêu gọi nói trên – hoặc tại sao những lời kêu gọi như thế là đủ để chống lại mưu đồ của thế lực thù địch nhằm trung lập hóa QĐTQ về ý thức hệ. Nhưng cách giải thích đó cũng đã làm nổi bật tầm quan trọng của bối cảnh chính trị trong nước ở Trung Quốc năm nay, trong mọi vấn đề.
Công cuộc chuyển giao quyền lực lãnh đạo tại Đại hội Đảng lần thứ 18 gần như chắc chắn sẽ ghi nhận việc hơn nửa Bộ Chính trị luân chuyển công tác và chỉ có 2 trong tổng số 9 ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng ở lại. Hơn thế nữa, có một sự chuyển giao thế hệ đang diễn ra, và sẽ đưa các vị lãnh đạo Trung Quốc ra khỏi cái bóng của Đặng Tiểu Bình, người có ảnh hưởng tới tất cả các tổng bí thư ĐCS TQ, từ Hồ Diệu Bang tới Hồ Cẩm Đào.
Mặc dù sự chú ý thường dồn về những lời kêu gọi dân chủ của Thủ tướng Ôn Gia Bảo, được đăng tải rất kỹ, nhưng cuộc đấu tranh thực sự để cải cách trong ĐCS TQ là về vấn đề thực hiện, và làm thế nào để nhận được nhiều hơn từ một hệ thống chính trị dường như ngày càng không thể chống chọi lại với các khó khăn từ bên trong.
Vào tháng ba và tháng tư, một loạt xã luận đăng trên Nhân Dân Nhật Báo, Hoàn Cầu Thời Báo, Trung Hoa Nhật Báo, và Tân Hoa xã, có vẻ như đã khởi động một chiến dịch có phối hợp, nhằm ủng hộ cải cách, ngay cả khi ngôn từ trong các bài đã chỉ rõ ra rằng cải cách chính trị kiểu phương Tây là không thể được. Báo chí chính thống, với mặc định rằng ĐCS TQ duy trì được vị trí lãnh đạo của mình, đã công kích các quan chức, cán bộ tham nhũng, và cổ súy cho cải cách hành chính để nâng cao hiệu quả vận hành.
Việc tập trung vào cải thiện hiệu quả vận hành đã tạo ra một loạt quan điểm khác nhau. Ví dụ, Bắc Kinh có vẻ như tham gia vào một cuộc duyệt xét lại nghiêm túc các định chế quốc doanh – những cơ quan có liên quan đến việc chuyển đổi các tổ chức có hoạt động gần với kinh doanh, như các nhà xuất bản, thành doanh nghiệp thực sự. Đối với những người không tin vào khả năng đó, hãy lưu ý đến phí đăng ký đọc các số phát hành trên mạng của tờ Nhân Dân Nhật Báo, hay là giá bán 1 đô la cho một tờ Trung Hoa Nhật Báo trên đường phố Mỹ. Những cuộc cải cách khiêm tốn, dựa vào hiệu quả hoạt động như thế, có ảnh hưởng thực sự để thay đổi chính trị Trung Quốc hay không thì lại là chuyện khác; tuy nhiên, thêm nhiều quan điểm mạnh mẽ khác dường như đang lan dần ra.
Tạp chí của Đảng, tờ Hồng Kỳ, hồi đầu tháng này có đưa ra câu hỏi, liệu Đặng Tiểu Bình, cha đẻ của chính sách Cải cách và Mở cửa, có phê chuẩn cải cách thể chế chính trị hay không (nếu ông còn sống – ND). Trong khi tờ tạp chí tuyên bố, một cách không gây ngạc nhiên, rằng ông Đặng sẽ bác bỏ dân chủ hóa kiểu phương Tây, thì nó lại mở ngỏ khả năng đón nhận những thay đổi về cấu trúc để giữ lại ĐCS TQ, bởi vì cần có ĐCS TQ để thích ứng với cải cách xã hội và lật đổ nền hành chính quan liêu, trì trệ ở Trung Quốc. Lời biện hộ về ý thức hệ này – vượt ra khỏi trường Đảng Trung ương mà đứng đầu là Phó Chủ tịch Tập Cận Bình – có thể báo trước một mức độ lịch thiệp và nhã nhặn hơn trong cuộc đấu đá đảng phái, làm chia rẽ Tập và Hồ Cẩm Đào, cũng như người cầm ngọn đèn cải cách của Hồ – bí thư tỉnh Quảng Đông, Uông Dương.
Nhưng các lời biện hộ giáo điều, được đóng dấu kín mít, là không đủ.
Câu răn dạy nổi tiếng của Mao Trạch Đông, rằng “quyền lực chính trị hình thành từ họng súng” và “Đảng ra lệnh cho súng”, càng làm nổi rõ vai trò của QĐTQ và Công an Vũ trang Nhân dân, như là những người bảo vệ quyền lãnh đạo của ĐCS TQ. Vào thời điểm có những bất ổn về chính trị, sự trung thành của quân đội (mà giờ đây là của lực lượng bán quân sự) là nền tảng cho phép đảng mạo hiểm chính trị. Đạp đổ những lợi ích cố thủ trong một hệ thống vốn dĩ thăng quan tiến chức chỉ nhờ vào việc duy trì mãi mãi ĐCS TQ sẽ tạo ra chia rẽ trong nội bộ đảng, vì nó thay đổi luật chơi đối với các quan chức đang lên – những người có quyền lợi liên quan đến trạng thái chính trị hiện hành, và những người có thể thất bại nếu bị vạch trần bộ mặt.
Mặc dù một số lời đồn đại về khả năng quốc hữu hóa quân đội có thể là sự thật, nhưng lời giải thích sau đây mới khả dĩ. Nếu sự trung thành của QĐTQ với đảng, đặc biệt với Hồ Cẩm Đào và Tập Cận Bình, không được bảo đảm duy trì, thì sẽ hầu như chẳng còn lý do để lãnh đạo Trung Quốc mạo hiểm bằng một cuộc thảo luận đau đớn, có khả năng công khai chia rẽ đội ngũ lãnh đạo. Bài học quan trọng nhất của những biến cố hỗn loạn năm 1989 là, lãnh đạo không nên thể hiện sự mất đoàn kết ra trước công chúng. Hồi trống kêu gọi trung thành của QĐTQ có ý cho rằng đây là một nguy cơ thật sự. Có lẽ một sự tiếp tục tình hình hiện nay nên được xem như dấu hiệu của bất ổn gia tăng trong ban lãnh đạo và là dấu chấm hết đối với các khả năng cải cách trong nội bộ đảng.

Tác giả: Peter Mattis là chủ bút tờ “China Brief” của Quỹ Jamestown.

Ảnh: Jason Chafin lấy từ Flickr

Nguồn: The Diplomat